انحراف فک یا ناهماهنگی در موقعیت مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ)، می‌تواند باعث بروز مشکلات متعددی نظیر درد در فک، صدای کلیک یا قفل شدن مفصل، دشواری در باز یا بستن دهان، سردرد و حتی اختلال در گفتار یا غذا خوردن شود. این اختلال ممکن است به دلایل مادرزادی، آسیب‌های تروماتیک، عاداتی مثل دندان‌قروچه یا الگوهای نادرست حرکتی فک به‌وجود آید. در بسیاری از موارد، پیش از آن‌که گزینه‌های جراحی مطرح شوند، درمان های محافظه کارانه مانند فیزیوتراپی برای انحراف فک می‌توانند اثربخشی قابل‌توجهی در کاهش درد، بازگشت عملکرد و اصلاح الگوهای حرکتی داشته باشند.
فیزیوتراپی تخصصی فک (TMJ therapy)، بر بهبود حرکت مفصل فکی، کاهش التهاب، اصلاح راستای فک و آموزش حرکات عملکردی تمرکز دارد. در این مقاله به بررسی روش‌های درمان انحراف فک بدون جراحی، تکنیک‌های رایج فیزیوتراپی، تأثیرات اثبات‌شده و هزینه‌های مرتبط با آن خواهیم پرداخت.
روش های درمان انحراف فک بدون جراحی
درمان انحراف فک بدون جراحی، به ویژه در موارد خفیف تا متوسط، شامل مجموعه‌ای از روش‌های خدمات فیزیوتراپی در منزل ، تمرینات اصلاحی، درمان دستی و تغییر عادات روزمره است. این درمان‌ها با هدف اصلاح موقعیت فک، بازگشت عملکرد مفصل و کاهش درد طراحی می‌شوند.
درمان با فیزیوتراپی تخصصی
فیزیوتراپی یکی از اصلی‌ترین روش‌های غیرجراحی است که با اصلاح عضلات اطراف فک، به تعادل مجدد مفصل کمک می‌کند. درمان شامل تکنیک‌های دستی، تمرینات کنترل حرکتی، درمان التهابات و آموزش تنفس و بلع صحیح می‌شود.
استفاده از اسپلینت یا گارد دهانی
در بسیاری از بیماران، استفاده از اسپلینت شبانه برای جلوگیری از دندان‌قروچه و کاهش فشار بر TMJ توصیه می‌شود. این گاردها باعث تثبیت فک در موقعیت مناسب می‌شوند و به‌مرور زمان، موقعیت فک را به‌طور ملایم اصلاح می‌کنند.
تکنیک‌های اصلاحی عضلانی
درمان‌های حرکتی و کششی برای عضلات جونده (مثل ماستر و تمپورالیس) جهت کاهش تنش و بازیابی طول مناسب عضله انجام می‌شود. این تکنیک‌ها معمولاً توسط فیزیوتراپیست انجام شده و بیمار نیز تمرینات خانگی خاصی دریافت می‌کند.
اصلاح الگوهای غلط گفتاری و بلع
گاهی علت انحراف فک، حرکات نادرست زبان یا نحوه اشتباه بلع است. در این موارد گفتاردرمانی همراه با فیزیوتراپی پیشنهاد می‌شود.
درمان‌های دارویی موقتی
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای کنترل درد یا التهاب، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی یا شل‌کننده‌های عضلانی تجویز کند. اما این روش‌ها فقط موقتی هستند و جایگزین فیزیوتراپی محسوب نمی‌شوند.
تاثیرات فیزیوتراپی برای انحراف فک
فیزیوتراپی برای انحراف فک به‌عنوان روشی غیرتهاجمی و علمی، طی چند دهه اخیر در سطح بین‌المللی بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. بسیاری از بیماران با کمک این درمان توانسته‌اند از جراحی اجتناب کنند و عملکرد طبیعی فک خود را باز یابند.
مزایای بالینی فیزیوتراپی در درمان انحراف فک:
- کاهش درد فک، صورت، گردن و سر
- افزایش دامنه حرکتی دهان (باز و بسته کردن راحت‌تر)
- بهبود راستای مفصل فکی و کاهش کلیک یا صدا در TMJ
- بهبود کیفیت خواب به‌دلیل کاهش تنش عضلانی شبانه
- اصلاح تنفس دهانی و بلع ناصحیح
- پیشگیری از قفل شدن فک در موقعیت باز یا بسته
مطالعات بالینی نشان می‌دهد که بیمارانی که 6 تا 10 جلسه فیزیوتراپی تخصصی فک دریافت می‌کنند، بین 50 تا 80 درصد بهبود در علائم را تجربه کرده‌اند. البته تداوم تمرینات خانگی و رعایت نکات اصلاحی نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان دارد.
سایر خدمات: فیزیوتراپی دیسک کمر در منزل
روش های فیزیوتراپی برای انحراف فک
درمان فیزیوتراپی برای انحراف فک شامل ترکیبی از تکنیک‌های دستی، تمرینات حرکتی، تحریک عضلانی و آموزش‌های عملکردی است. انتخاب روش دقیق، بستگی به شدت انحراف، الگوی حرکتی بیمار و سابقه بیماری دارد.
تکنیک‌های رایج در فیزیوتراپی انحراف فک عبارتند از:
ماساژ عضلات جونده و عمقی صورت
ماهیچه‌های ماستر، تمپورالیس و پتریگوئیدها معمولاً بیش‌فعال یا کوتاه هستند. ماساژ عمقی و رهاسازی این عضلات باعث کاهش درد و بازیابی تعادل فکی می‌شود.
درمان دستی مفصل فک
فیزیوتراپیست با حرکات کنترل‌شده، دامنه حرکتی مفصل را افزایش داده و موقعیت آن را اصلاح می‌کند. این تکنیک در موارد محدودیت حرکتی یا انحراف به یک سمت کاربرد فراوان دارد.
تمرینات آگاهی حرکتی
در این تمرینات بیمار یاد می‌گیرد فک را بدون انحراف، به آرامی باز و بسته کند. تمرین در برابر آینه، با نظارت متخصص انجام می‌شود.
تحریک الکتریکی عضلات
در مواردی که تنش یا درد زیاد باشد، از دستگاه‌های تحریک الکتریکی برای کاهش اسپاسم و تسکین فوری درد استفاده می‌شود.
تمرینات کششی برای عضلات گردن و قفسه سینه
وضعیت نامناسب گردن تأثیر مستقیم بر مفصل فک دارد. کشش عضلات ترپز، SCM و عضلات عمقی گردن بخشی از برنامه درمانی است.
آموزش حرکات اصلاحی و وضعیت بدن
بیمار باید نحوه نشستن، ایستادن، صحبت‌کردن و حتی جویدن را مجدداً یاد بگیرد. این اصلاحات نقش کلیدی در پایداری درمان دارند.
سایر خدمات: فیزیوتراپی دیسک گردن در منزل
هزینه فیزیوتراپی فک
هزینه درمان‌های فیزیوتراپی برای فک، بسته به عوامل مختلفی می‌تواند متغیر باشد. مهم است که بدانیم فیزیوتراپی یک فرآیند تدریجی و نیازمند تداوم جلسات است، اما در مقایسه با جراحی، هم از نظر مالی و هم از نظر دوران نقاهت، مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
عوامل مؤثر بر هزینه فیزیوتراپی فک عبارتند از:
- تعداد جلسات مورد نیاز: معمولاً بین ۶ تا ۱۵ جلسه بسته به شدت انحراف
- موقعیت جغرافیایی مرکز درمانی: شهرهای بزرگ معمولاً هزینه بیشتری دارند
- تخصص فیزیوتراپیست: درمان توسط فیزیوتراپیست متخصص در TMJ ممکن است هزینه بیشتری داشته باشد
- استفاده از تجهیزات خاص: مانند بیوفیدبک یا TENS که ممکن است هزینه هر جلسه را افزایش دهد
- جلسات مشاوره تکمیلی: مانند گفتاردرمانی در صورت نیاز
در حال حاضر، هزینه هر جلسه فیزیوتراپی فک در ایران (سال ۱۴۰۴) بین ۲۰۰ تا ۵۵۰ هزار تومان متغیر است. برخی مراکز نیز بسته‌های ۱۰ جلسه‌ای با تخفیف ارائه می‌دهند.
جمع بندی فیزیوتراپی برای انحراف فک
جمع بندی فیزیوتراپی برای انحراف فکفیزیوتراپی برای انحراف فک یکی از مؤثرترین و کم‌خطرترین راه‌های درمانی در جهان امروز محسوب می‌شود. این روش با هدف اصلاح عملکرد مفصل فک، کاهش درد، بازگرداندن راستای صحیح و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر طراحی شده است. اگرچه در موارد شدید ممکن است جراحی به‌عنوان گزینه نهایی مطرح شود، اما در بسیاری از موارد، درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، پاسخ کافی و مؤثری به بیماران داده‌اند.
با انتخاب یک مرکز تخصصی و پایبندی به برنامه درمانی، می‌توان در زمان نسبتاً کوتاهی، از مشکلاتی مانند قفل فک، دردهای ناحیه صورت و انحراف ظاهری رهایی یافت. ترکیب دانش علمی، تمرین مستمر و اصلاح سبک زندگی، کلید موفقیت در این مسیر است.
سوالات متداول در مورد فیزیوتراپی برای انحراف فک
- آیا فیزیوتراپی می‌تواند انحراف فک را به‌طور کامل درمان کند؟
در موارد خفیف تا متوسط بله. در موارد شدید ممکن است تا حد زیادی بهبود دهد و از نیاز به جراحی بکاهد.
- چند جلسه برای درمان فیزیوتراپی فک نیاز است؟
به طور متوسط بین ۸ تا ۱۲ جلسه. اما میزان پیشرفت فردی و شدت انحراف تأثیرگذار است.
- آیا تمرینات خانگی کافی هستند؟
تمرینات خانگی مکمل جلسات درمانی‌اند. بدون نظارت متخصص، تمرینات خانگی به‌تنهایی کافی نیستند.
- آیا این نوع فیزیوتراپی دردناک است؟
خیر. گاهی ممکن است کمی فشار یا ناراحتی ایجاد شود، اما دردناک نیست و معمولاً باعث کاهش درد می‌شود.
اینجانب علیرضا کیوان داریان با کد نظام پزشکی: ف-4037 مولف پنج کتاب و نویسنده ده ها مقاله در مطبوعات کشور ، روزنامه نگار، کارشناس برنامه های صداوسیما، فیزیوتراپیست اسبق فدراسیون شمشیربازی، مشاور توسعه سلامتی و مدرس دوره های آموزشی وزارت امور خارجه، محقق شرکت های سازنده تجهیزات فیزیوتراپی،پس از ۲۴ سال تجربه کلینیکی و بالینی در بخش های فیزیوتراپی، آی سی یو و سی سی یو بیمارستان های مختلف تهران و سال ها تجربه به عنوان مسئول فنی فیزیوتراپی درمانگاه زعفرانیه و کار در دیگر کلینیک های تخصصی و همکاری باتیم های مطرح ورزشی و گذراندن دوره های ویژه درمان های دستی ستون فقرات و اندامهای تحتانی و فوقانی، الکتروتراپی و اگزر سایز تراپی نزد اساتید صاحب نام داخل و خارج از کشور و تهیه مدرن ترین دستگاه های فیزیوتراپی و کلینیک مطابق بالاترین استانداردهای پزشکی جهان، کلینیک تخصصی فیزیوتراپی کیوان را در تهرانسر دایر کردم.
