چه ورزش‌ هایی بعد از جراحی استخوان و مفصل مفید هستند؟

بعد از هر نوع جراحی استخوان یا مفصل، بدن برای بازیابی عملکرد طبیعی خود به یک مسیر بازتوانی طولانی و مرحله به مرحله نیاز دارد. بی حرکتی طولانی مدت، استفاده از گچ یا فیکساتورهای داخلی و خارجی، و حتی ترس بیمار از حرکت، موجب ضعف شدید عضلات و کاهش انعطاف پذیری می شود. در این مرحله، ورزش درمانی و فیزیوتراپی نقشی کلیدی در بازگرداندن عملکرد مفصل و جلوگیری از عوارض ثانویه دارند. چه ورزش‌ هایی بعد از جراحی استخوان و مفصل مفید هستند؟ انجام تمرینات صحیح، باعث افزایش جریان خون، تسریع ترمیم بافت ها، و بهبود هماهنگی عصبی عضلانی می شود.

هدف از ورزش پس از جراحی، تنها حرکت دادن اندام نیست؛ بلکه بازگرداندن تعادل، استقامت، و اعتماد به نفس حرکتی بیمار است تا بتواند بدون درد و محدودیت به زندگی روزمره بازگردد. برای بهره‌ مندی از فیزیوتراپی در منزل توسط خانم می توانید به سایت فیزیوتراپی کیوان مراجعه کنید.

مرحله اول: ورزش های ملایم برای جلوگیری از خشکی مفصل

در هفته های ابتدایی بعد از جراحی، اولویت پزشک و فیزیوتراپیست جلوگیری از خشکی مفصل و کاهش ورم است. در این مرحله، تمرینات باید بسیار ملایم و کنترل شده باشند تا از آسیب به محل جراحی جلوگیری شود. هدف، افزایش جریان خون موضعی و فعال سازی خفیف عضلات است.

تمرینات تنفسی و ایزومتریک در این فاز نقش حیاتی دارند. بیمار باید بدون حرکت دادن مفصل، عضله را منقبض و سپس شل کند تا از تحلیل رفتن فیبرهای عضلانی جلوگیری شود. این حرکات ساده ممکن است شامل انقباض عضلات چهارسر ران در بیمارانی باشد که جراحی زانو داشته اند، یا انقباض عضلات بازو برای بیمارانی که تحت عمل شانه قرار گرفته اند. انجام این حرکات باید زیر نظر فیزیوتراپیست باشد تا شدت فشار به محل جراحی کنترل شود.

در این مرحله معمولاً توصیه می شود بیمار در موقعیت های بدون وزن، حرکات پمپی مچ یا انگشتان را انجام دهد تا از تجمع مایع میان بافتی (ادم) جلوگیری شود. هر گونه درد یا تورم باید به عنوان هشدار در نظر گرفته شود و شدت تمرین کاهش یابد. برای ادامه این تمرینات می توان از فیزیوتراپی تعویض مفصل زانو در منزل استفاده کرد تا زیر نظر متخصص و با اطمینان کامل انجام شوند.

مرحله دوم: تمرینات دامنه حرکتی برای بازیابی انعطاف مفصل

وقتی بافت های نرم اطراف مفصل شروع به ترمیم می کنند، دامنه حرکتی محدود می ماند و احساس خشکی یا کشیدگی ایجاد می شود. تمرینات این مرحله با هدف بازگرداندن دامنه طبیعی حرکت انجام می شوند. حرکات باید تدریجی، کنترل شده و بدون درد باشند.

برای مثال در جراحی زانو، بیمار به کمک فیزیوتراپیست خم و باز کردن تدریجی زانو را آغاز می کند. در جراحی شانه، تمرینات پاندولی یا حرکات با کمک دست مقابل برای بازگرداندن حرکت مفصل گلنوهومرال استفاده می شوند.
حرکات باید در دامنه ای باشند که فشار بیش از حد به بافت ترمیم شده وارد نشود. اگر بیمار احساس گرما، التهاب یا درد شدید داشته باشد، باید تمرین قطع و مجدداً توسط فیزیوتراپیست تنظیم شود.

در جدول زیر نمونه ای از برنامه ی تمرینات تدریجی پس از جراحی مفصل زانو آورده شده است:

بیشتر بخوانید: اهمیت فیزیوتراپی در بیماران دچار شکستگی های متعدد

مرحله سوم: تمرینات قدرتی و استقامتی برای بازسازی عضلات

پس از بازگشت دامنه حرکتی طبیعی، مرحله تمرکز بر قدرت و استقامت عضلانی آغاز می شود. در این زمان بدن آماده تحمل بارهای تدریجی است. تمرینات با استفاده از کش های مقاومتی، وزنه های سبک و دستگاه های توان بخشی انجام می شوند.

این تمرینات باید بر اساس نوع جراحی طراحی شوند. برای مثال در جراحی لگن، تمرکز بر عضلات سرینی و چهارسر اهمیت دارد، در حالی که در جراحی شانه باید عضلات روتاتور کاف و اسکاپولار تقویت شوند. تقویت عضلات نه تنها به حفظ ثبات مفصل کمک می کند، بلکه از بازگشت درد جلوگیری می کند و عملکرد حرکتی را بهبود می دهد.

فیزیوتراپیست در این مرحله به بیمار آموزش می دهد چطور حرکات را در منزل ادامه دهد، چگونه از وضعیت های اشتباه اجتناب کند و با افزایش تدریجی مقاومت، عضلات را بدون خطر دوباره فعال کند. انجام بیش از حد تمرینات یا بلند کردن اجسام سنگین در این مرحله می تواند موجب شکستگی مجدد یا پارگی بافت نرم شود، بنابراین کنترل علمی شدت تمرین ضروری است.

مرحله چهارم: تمرینات تعادلی و هماهنگی عصبی عضلانی

بازتوانی مؤثر فقط به قدرت عضلانی محدود نمی شود. بعد از جراحی استخوان یا مفصل، حس عمقی بدن یا همان proprioception تضعیف می شود. به همین دلیل بیمار در حفظ تعادل و هماهنگی بین اندام ها دچار مشکل می شود. تمرینات تعادلی به بازآموزی سیستم عصبی برای کنترل دقیق حرکت کمک می کنند.

تمرین روی سطح ناپایدار، ایستادن روی یک پا یا انجام حرکات با توپ های درمانی از جمله تمرینات مفید در این فاز هستند. در این مرحله، مغز یاد می گیرد دوباره به سیگنال های حسی از عضلات و مفاصل پاسخ مناسب بدهد. این مهارت برای جلوگیری از زمین خوردگی و حرکات ناگهانی که ممکن است به مفصل آسیب بزنند بسیار مهم است.

فیزیوتراپیست معمولاً تمرینات را از حالت ثابت شروع کرده و به تدریج حرکات پویا مانند راه رفتن روی مسیرهای مختلف یا بالا رفتن از پله را اضافه می کند. این تمرینات باید با دقت بالا انجام شوند تا از حرکات جبرانی یا اشتباه جلوگیری شود.

مرحله پنجم: بازگشت به فعالیت روزمره و ورزشی

در مرحله نهایی بازتوانی، هدف بازگشت بیمار به سطح عملکرد طبیعی یا حتی بالاتر از قبل از جراحی است. در این مرحله تمرینات تخصصی بر اساس نوع فعالیت فرد تنظیم می شوند؛ برای مثال، ورزشکاران به تمرینات چابکی و پرش باز می گردند و بیماران مسن تمرکز بیشتری بر روی راه رفتن پایدار، تعادل و استقامت دارند.

حرکات باید ترکیبی از قدرت، استقامت، سرعت و هماهنگی باشند. فیزیوتراپیست با شبیه سازی شرایط واقعی زندگی روزمره، به بیمار کمک می کند تا به تدریج بدون ترس از درد یا آسیب، به کار و فعالیت های عادی بازگردد.

تأکید می شود که قبل از شروع هرگونه ورزش سنگین، ارزیابی کامل توسط پزشک جراح و فیزیوتراپیست انجام گیرد. بازگشت زودهنگام بدون آمادگی کافی می تواند منجر به شکستگی مجدد، جابجایی پروتز یا پارگی بافت ها شود.

بهترین ورزش ها بعد از جراحی استخوان و مفصل

پس از جراحی استخوان و مفصل، بازتوانی ورزشی مرحله ای و هدفمند است تا به تدریج قدرت، انعطاف پذیری و تعادل برگردد و خطر عود درد یا آسیب مجدد کاهش یابد. آغازگاه معمولاً با تمرینات دامنه حرکت ملایم و تقویت پایه های عضلانی اطراف مفصل است تا پایداری کل مفاصل و محور بدن تقویت شود.

در این مرحله، حرکات نرم و کنترل شده برای بازگرداندن عملکرد مفصل و کاهش التهاب انجام می شوند؛ به عنوان مثال، دامنه حرکت زانو یا دست با تکرارهای کوتاه و شدت کم آغاز می شود و به مرور زمان با استفاده از مقاومت های سبک و ابزارهای کمکی افزایش می یابد. تمرینات تقویت عضلات ناحیه نزدیک مفصل، به ویژه عضلات چهارسر ران، همسترینگ، ساق و عضلات کمر و لگن، نقش کلیدی در حمایت از مفصل جراحی شده دارند و از فشار ناحیه جراحی شده می کاهند.

تمرینات تعادلی و عمقی برای کاهش خطر افت و پیچ خوردگی نیز ضروری هستند. ورزش های آب درمانی با مقاومت کم و کاهش وزن مناطق آسیب دیده را حمایت می کنند و برای افراد با درد یا محدودیت های حرکتی مزمن مفید هستند. سرعت و شدت پیشرفت باید با دستور فیزیوتراپی و پاسخ بدن به درمان تنظیم شود تا به بازتوانی پایدار و بازگشت به فعالیت های عادی منجر شود.

سخن پایانی

ورزش بعد از جراحی استخوان و مفصل، یکی از ارکان حیاتی موفقیت درمان است. هیچ دارویی نمی تواند جایگزین حرکت صحیح و کنترل شده شود. بیمارانی که تمرینات توان بخشی را طبق برنامه و با نظارت متخصص انجام می دهند، معمولاً سریع تر به فعالیت روزمره باز می گردند و کیفیت زندگی بالاتری دارند. از سوی دیگر، بی توجهی به این مرحله، حتی پس از بهترین جراحی ها، می تواند منجر به محدودیت حرکتی، درد مزمن و وابستگی حرکتی شود. بنابراین، آگاهی، صبر و اجرای دقیق برنامه ی فیزیوتراپی کلید بازگشت موفق به زندگی فعال است.

سوالات متداول چه ورزش‌ هایی بعد از جراحی استخوان و مفصل مفید هستند؟

1. آیا می توان ورزش بعد از جراحی استخوان را در خانه انجام داد؟
   بله، اما فقط پس از آنکه فیزیوتراپیست حرکات مناسب را آموزش دهد. تمرینات باید در ابتدا تحت نظارت انجام شوند تا از آسیب مجدد جلوگیری شود. پس از اطمینان از تکنیک صحیح، ادامه تمرین در خانه مفید و ضروری است.
2. چند وقت بعد از جراحی می توان ورزش را شروع کرد؟
   زمان شروع تمرین به نوع جراحی، سن بیمار و وضعیت ترمیم استخوان بستگی دارد. در اغلب موارد تمرینات ایزومتریک از هفته اول آغاز می شوند، اما حرکات فعال معمولاً بعد از دو تا سه هفته و با اجازه پزشک شروع خواهند شد.
3. چه ورزش هایی بعد از تعویض مفصل زانو یا لگن مناسب هستند؟
   ورزش های سبک مانند شنا، دوچرخه سواری ثابت، پیاده روی نرم و حرکات کششی ملایم بهترین گزینه ها هستند. ورزش های پرفشار یا پرش دار مانند دویدن یا فوتبال تا چند ماه توصیه نمی شوند.

علیرضا کیوان داریان

اینجانب علیرضا کیوان داریان با کد نظام پزشکی: ف-4037 مولف پنج کتاب و نویسنده ده ها مقاله در مطبوعات کشور ، روزنامه نگار، کارشناس برنامه های صداوسیما، فیزیوتراپیست اسبق فدراسیون شمشیربازی، مشاور توسعه سلامتی و مدرس دوره های آموزشی وزارت امور خارجه، محقق شرکت های سازنده تجهیزات فیزیوتراپی،پس از ۲۴ سال تجربه کلینیکی و بالینی در بخش های فیزیوتراپی، آی سی یو و سی سی یو بیمارستان های مختلف تهران و سال ها تجربه به عنوان مسئول فنی فیزیوتراپی درمانگاه زعفرانیه و کار در دیگر کلینیک های تخصصی و همکاری باتیم های مطرح ورزشی و گذراندن دوره های ویژه درمان های دستی ستون فقرات و اندامهای تحتانی و فوقانی، الکتروتراپی و اگزر سایز تراپی نزد اساتید صاحب نام داخل و خارج از کشور و تهیه مدرن ترین دستگاه های فیزیوتراپی و کلینیک  مطابق بالاترین استانداردهای پزشکی جهان، کلینیک تخصصی فیزیوتراپی کیوان را در تهرانسر دایر کردم.